شیعه در لغت
در قاموس ها و فرهنگ لغات عربی، واژه شیعه به پیروان و یاران و افراد هماهنگ در امری معنا شده است.
-
و شِیْعَةُ الرَّجُلِ، بالکسرِ: أتْباعُهُ و أنْصارُهُ، و الفِرْقَةُ على حِدَةٍ، و یَقَعُ على الواحِدِ و الاثْنَیْنِ و الجَمْعِ، و المُذَکَّرِ و المُؤَنَّث: شیعه مرد، پیروان و یاران اویند. به یک فرقه شیعه اطلاق می شود. چنان که این کلمه بر یک، دو و چند نفر و مذکر و مونث اطلاق می شود.(1)
- الشِّیعةُ: القوم الذین یَجْتَمِعون على الأَمر. و کلُّ قوم اجتَمَعوا على أَمْر، فهم شِیعةٌ. و کلُّ قوم أَمرُهم واحد یَتْبَعُ بعضُهم رأْی بعض، فهم شِیَع: شیعه گروهی اند که بر امری اجتماع می کنند هر گروهی که بر امری اجتماع کنند شیعه اند و هر گروهی که یک امر را برگزیده اند و برخی از آنان از برخی دیگر پیروی می کنند آنان شیعه اند.(2)
-
شیع: أصلان: یدلّ أحدهما على معاضدة و مساعفة (مساعدة)، و الآخر على بثّ و إشادة: شین یا و عین بیانگر دو اصل و ریشه لغوی اند یکی از آن دو بر یاری و کمک دلالت می کند و دیگری بر نشر و پراکنده کردن - شیعه از یاری دهندگان و پشتیبانان است.
از تامل در عبارات مذکور به دست می آید که در معنای لغوی لفظ شیعه سه مطلب به صورت منع الخلو منظور است که عبارت اند از: 1-پیروی 2-یاری 3-هماهنگی
کاربردهای کلمه شیعه در قرآن:
1- وَ دَخَلَ اَلْمَدِینَةَ عَلىٰ حِینِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِهٰا فَوَجَدَ فِیهٰا رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلاٰنِ هٰذٰا مِنْ شِیعَتِهِ وَ هٰذٰا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغٰاثَهُ اَلَّذِی مِنْ شِیعَتِهِ عَلَى اَلَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ فَوَکَزَهُ مُوسىٰ فَقَضىٰ عَلَیْهِ قٰالَ هٰذٰا مِنْ عَمَلِ اَلشَّیْطٰانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِینٌ ﴿القصص، 15﴾
و [موسی] به شهر وارد شد در حالی که اهل آن [در خانه ها استراحت می کردند و از آنچه در شهر می گذشت] بی خبر بودند، پس دو مرد را در آنجا یافت که با هم [به قصد نابودی یکدیگر] زد و خورد می کردند، این یک از پیروانش، و آن دیگر از دشمنانش، آنکه از پیروانش بود از موسی بر ضد کسی که از دشمنانش بود درخواست یاری کرد، پس موسی مشتی به او زد و او را کشت، گفت: این [نزاع میان آن دو] از عمل شیطان است، قطعاً او گمراه کننده و دشمنی اش آشکار است.
2- وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لَإِبْرٰاهِیمَ ﴿الصافات، 83﴾
و به راستی ابراهیم از پیروان نوح بود،
3- وَ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ مٰا یَشْتَهُونَ کَمٰا فُعِلَ بِأَشْیٰاعِهِمْ مِنْ قَبْلُ إِنَّهُمْ کٰانُوا فِی شَکٍّ مُرِیبٍ ﴿سبإ، 54﴾
و [در نتیجه] میان آنان و همه خواسته هایشان [به وسیله مرگ] جدایی انداخته شد، همان گونه که پیش از این با هم کیشانشان رفتار شد؛ زیرا آنان همواره [نسبت به حق] در تردیدی سخت بودند.
شیعه در اصلاح:
کاربرد های گوناگون دارد:
1-افرادی که معتقد به امامت امام علی (علیه السلام) به عنوان جانشین بلافصل پیامبر(صلی الله علیه و آله) به دلیل افضل بودن ایشان از دیگر صحابه و منصوص بودن امامت ایشان از سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اعتقاد به استمرار امامت در فرزندان او از نسل حضرت فاطمه (سلام الله علیها) دارند.
فزونی کاربرد شیعه در این معنا باعث شده که لغت شناسان پس از ذکر معنای لغوی یادآور این گروه هم بشوند.
2-گروهی که فقط برتری امام علی (علیه السلام) بر صحابه و خلفای سه گانه و یا تنها بر عثمان را قبول دارند.
بنا براین تعریف: معتزله، گروهی از اهل حدیث، ابن ادریس شافعی(رئیس مذهب شافعی) و گروهی از زیدیه که به خلافت بی درنگ قال نیستند این این گروه قرار می گیرند.
علامه طباطبائی (رحمت الله علیه): چون آنان خلافت بنی امیه و بنی عباس را نپذیرفتند و امام فرزندان فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را حق می دانستند،شیعه نامیده شده اند.
3-گروهی که فقط اظهار محبت و مودت نسبت به اهل بیت پیامبر(ص) که یکی از موارد مورد قبول همه مسلمانان به جز ناصبی هاست را دارند.
این محبت و مودت به واسطه تاکید و تصریح قرآن و حدیث نبوی است و در ابیات ابن ادریس شافعی تکرار شده است.
منشاء اصلاح شیعه:
منشاء این اصطلاح را باید در عصر رسالت نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) جستجو کرد که مورد تایید و گواه محدثان سنی و شیعه است.
1-جلال الدین سیوطی از جابر بن عبدالله انصاری و عبدالله بن عباس نقل می کند که گفته اند: پیامبر(صلی الله علیه و آله) در تفسیر آیه 7 سوره بینه (ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیرالبریه) به علی (علیه السلام) اشاره نمودند و فرمودند: والذی نفسی بیده ان هذا و شیعته هم الفائزون یوم القیامه
2-ابن اثیر از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت می کند که خطاب به علی (علیه السلام) فرمود:
ستقدم علی الله انت و شیعتک راضین مرضیین و یقدم علیه عدوک غظباتا مقمحین
3-ابن حجر از ام سلمه روایت می کند که گفت: پیامبر(صلی الله علیه و آله) نزد من بودند.فاطمه (سلام الله علیها) و علی (علیه السلام) وارد شدند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) خطاب به علی (ع) فرمودند:
یا علی انت و اصحابک فی الجنه - انت و شیعتک فی الجنه
و بسیاری از احادیث دیگر که در کتب اهل سنت به این معنا تاکید کرده است.
___________________________________
1-القاموس المحیط، ج3، ص: 62
2- لسان العرب، ج8، ص: 188
3-التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج6، ص: 165
